Onlangs kwam ik een boekrecensie tegen over Waarom materialisme totale onzin is. We duiken meteen diep in een van de meest mystrieuze begrippen waarvan we ons bewust zijn: bewustzijn. Dat begrip is bijna ongrijpbaar maar speelt zo ongeveer de hoofdrol in mijn columns over nieuwe economie. Tijd om nog eens uit te leggen hoe ik dat begrip gebruik.

Ik geloof werkelijk dat ons bewustzijn, whatever that may be, evolueert, groeit. En ik geloof dat die evolutie, groei van ons bewustzijn onze economie doet evolueren, groeien. Hoe dan? Eigenlijk is dat niet zo heel ingewikkeld. Eerst definieer ik economie en daarna vraag ik mij af hoe je dat mysterieuze bewustzijn in onze economie terugvindt. Wel nu, alsvolgt:

Ik definieer economie als een proces bestaande uit twee soorten economische beslissingen, genomen door economische actoren, met de daarbij behorende acties: het stellen van doelen en het aanpassen van de bestaande planning om die doelen te realiseren. En dan nu bewustzijn, hoe vind ik dat terug in die beslissingen?

Nou, bijvoorbeeld: als een consument in de supermarkt pindakaas koopt, kiest zij/hij dan die met een fairtrade-keurmerk? Nu kan ik bewustzijn definieren: het bewustzijn van een economische actor is de verzameling doelen of belangen waar zij/hij rekening mee houdt als zij/hij een economische beslissing neemt. Op deze manier hoef ik mij niet bezig te houden met allerlei esoterische en metaphysische benaderingen.

Nu kunnen we ook beschrijven wat we met de evolutie, groei van bewustzijn bedoelen: die vezameling evolueert, groeit. En dat is ook werkelijk wat er gebeurt mijns inziens: de verzameling doelen waar we als economische actoren rekening mee houden wordt groter. Op persoonlijk niveau, maar ook op geaggregeerde niveaux als het nationale. Onlangs heeft Europa bijvoorbeeld een Green Deal aangenomen. En door die evolutie van ons bewustzijn evolueert ook onze economie. Niet alleen in dynamische zin, wat gebeurt er allemaal? Maar ook in structurele zin, dan gaat het over governancestructuren zoals de revival van de meent. Sinds een aantal jaren praten ook de dieren mee in ons parlement bij monde van de Partij voor de Dieren.

Als ons bewustzijn evolueert dan evolueert onze economie, maar als ons bewustzijn groeit, groeit onze economie dan ook? Dat kon toch niet meer, economische groei? Vanwege de nog altijd bestaande armoede lijkt die groei wel nodig. Het wordt tijd om alle begrippen die hier een rol spelen en hun verbanden op een rijtje te zetten.

Dit is mijn begrippenkader:
economie
Bruto Binnenlands Product (BBP)
welzijn
ecologische voetafdruk
groei

Dit zijn de (veronderstelde) verbanden tussen deze begrippen:
de economie groeit per definitie als het BBP groeit.
als de economie groeit dan groeit het welzijn.
als de economie groeit dan groeit onze voetafdruk.

Laten we voorop stellen dat we geinteresseerd zijn in groei van het welzijn. Maar ook zien we de noodzaak van het verkleinen van onze voetafdruk. Als we bovenstaande verbanden volgen dan staat daar: als onze economie groeit, dan groeit ons welzijn, maar ook onze voetafdruk. Dit lijkt een belangentegenstelling: we kunnen alleen meer welzijn creeren als we onze voetafdruk vergroten, maar dat laatste willen we juist niet. Wat nu?

Laten we eerst die verbanden nader beschouwen.

Eerst dat eerste verband: de meest gangbare opvatting is dat je de economie moet meten adhv het BBP. Dat heeft een aantal voordelen zoals eenduidigheid en vergelijkbaarheid. Hier is natuurlijk ook veel debat over. Ik zal ze door elkaar gebruiken.

Naar de veronderstelling dat het welzijn groeit als de economie groeit is veel onderzoek gedaan en hier is het verband duidelijk zwakker. Het belangrijkste onderzoek op dit gebeid is wellicht dat van Piketty die aantoonde dat het trickle down effect, de schaamlap voor ongebreidelde inhaligheid, helemaal niet bestaat. Ander onderzoek laat zien dat mensen het gelukkigst zijn als ze dubbel modaal verdienen. Ga je meer verdienen dan wordt je daar niet gelukkiger van. Deze twee onderzoeken samen zeggen dus dat als de economie groeit dan krijgen vooral de rijkeren meer, maar die worden daar niet gelukkiger van.

Tenslotte het verband tussen groei van de economie en groei van onze voetafdruk. Daar is ook behoorlijk onderzoek naar gedaan en zoals ik het begrijp: als we niets veranderen dan klopt dit verband.

Zoals al eerder gezegd wordt vaak gedacht, en soms ook bedoeld, dat met degrowth het kleiner worden van het BBP (https://nl.wikipedia.org/wiki/Bruto_binnenlands_product) bedoeld wordt. Ik geloof dat het kleiner worden van het BBP geen doel moet zijn, het kan een gevolg zijn. Mijns inziens gaat degrowth in plaats daarvan over het verkleinen van onze voetafdruk.

Tsja, wat nu? Mijn stelling is dat als ons bewustzijn evolueert dat dan die verbanden ook evolueren. Waarmee een ruimte gecreeerd wordt waarbinnen bovenstaande paradox zal oplossen. Onze economie is een spiegel van onze ziel.

Om dit duidelijk te maken wil ik twee begrippen toevoegen aan mijn begrippenkader:
transactiekosten
bewustzijn

Even over deze begrippen. Bewustzijn heb ik boven al geintroduceerd, en transactiekosten heb ik al eens beschreven in NMB’s 108 en 110. Het belangrijke dat je moet weten van transactiekosten is dat we ze maken omdat we elkaar niet vertrouwen.

Wat zijn de verbanden? Hier spreek ik mijn verwachtingen uit, ik weet niet van bestaand onderzoek, het kan zijn dat dat er is, maar dat weet ik dan niet.
als het bewustzijn groeit dan dalen de transactiekosten.
als transactiekosten dalen dan daalt het BBP.
als transactiekosten dalen dan blijft het welzijn minstens gelijk.

Dit vergt enige uitleg. Als ons bewustzijn groeit, dus als we meer rekening gaan houden met elkaar, dan worden we betrouwbaarder en is er steeds minder noodzaak om transactiekosten te maken. Die transactiekosten zitten gewoon in ons BBP, dus dat BBP daalt even hard mee. Maar die transactiekosten waren er alleen maar omdat we elkaar niet vertrouwden, de transacties die we er mee mogelijk maakten gaan ook zonder die kosten te maken gewoon door dus ons welzijn blijft op peil, minstens.

Ik weet niet precies hoe groot die transactiekosten zijn maar Jacques Fresco van de Venus project schatte die kosten, als ik hem goed begrepen heb, op 95% van de totale economie, kortom: ons huidige welzijn is makkelijk binnen de grenzen van de aarde te realiseren, als we maar het lef hebben elkaar te vertrouwen.

Er is meer te zeggen, maar hier wil ik nu alleen opmerken: als we gaan rekening houden met, zorgen voor elkaar dan stappen we uit de competitie, uit de race. Dat geeft vertrouwen en lucht. En de noodzaak om te hamsteren vervalt. Schaarste verdwijnt dan. En als we het belang van de aarde gaan meetellen dan wordt de business case voor circulaire economie positief. Dit beidt geegenheid om het welzij te doen groeien, ihb ook van hen die het nodig hebben.

Dit is in vogelvlucht hoe ik betere tijden zie aanbreken: ons bewustzijn groeit en daarmee dalen onze transactiekosten zover dat onze voetafdruk binnen de grenzen van de aarde gaat vallen. Daarmee onstaat er ruimte waarin het welzijn van iedereen kan groeien.

eerste publicatie: nieuwe mensaberichten 118, mrt 2024