Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: als iedereen bij alles wat hij doet rekening zou houden met alles en iedereen, dan zouden er geen crises zijn. Dat is mijn analyse van onze huidige wereldwijde problematiek. Nou moet je niet denken dat dit een triviale of onzinnige uitspraak is, laten we deze uitspraak eens nader bekijken.

Ten eerste is het een affirmatieve uitspraak, hij zegt wat we wel kunnen doen, hij biedt ons een handelingsperspectief. En dat is heel wat handzamer dan uitspraken die zeggen wat we fout doen.

Ten tweede heeft het me een hele tijd gekost voor ik op deze formulering kon komen. Dat feit op zich is al interessant. Dat ik er zo lang over gedaan heb kun je weiten aan mijn beperkte capaciteiten of mijn naiviteit. En voor beiden valt iets te zeggen, maar ik wil de aandacht nu even richten op de wereld waarin hij tot stand kwam. We praten over zo’n 15 jaar geleden denk ik, de tijd dat er al wel een hele schare bezorgde wereldburgers was, maar dat hun zorgen nog nauwelijks mainstream leken te zijn. In dat tijdsgewricht tuimelden al vele verbetervoorstellen, gebaseerd op evenzovele analyses, over elkaar heen. Het was die kakafonie waarin ik mij afvroeg: ja, maar hoe zit het nu echt? Het was een flinke uitdaging om tussen al die hele en halve waarheden de kern te vinden. Is rente het probleem? Moet alles anders? Organisch zelfbestuur? Zen?

Ik hoop dat tegen deze achtergrond van goed bedoelde oplossingen ondertussen duidelijk is geworden dat een uitspraak die werkelijk hout snijdt kan helpen de neuzen in één richting te krijgen. Daar was ik naar op zoek. En die kakafonie bestond vooral uit doe-perspectieven. We moeten iets doen! Maar wat dan?

Terug naar mijn analyse. Ik denk dat het belangrijkste element van deze bewering is dat het in eerste instantie om ons gedrag gaat. En dat is niet zomaar een uitspraak, hele volksstsammen geloven dat er iets mis is met onze economie, met het economisch systeem, met het kapitalisme. Sommigen denken zelfs precies aan te kunnen wijzen waar het fout gaat: rente is het probleem. De argumentatie bij die laatste analyse gaat als volgt: het is profijtelijker alle walvissen nu te doden, ze te verwerken tot levertraan en de winsten die je daarmee maakt op de bank te zetten (tegen hoge rente) dan om de walvispopulatie duurzaam in stand te houden. Deze argumentatie was de reden om milieuorganisatie aktie strohalm op te richten. Over deze organisatie valt nog veel meer interessants te vertellen, en daar kom ik een andere keer vast nog aan toe. Voor nu: ze heten tegenwoordig Social TRade Organisation en dat alleen al is interessant want: het gaat ze tegenwoordig om social (goed zo!) en trade (foei, oud denken).

Maar laten we even kijken naar die walvisanalyse. Ten diepste gaat die analyse er van uit dat je zoveel mogelijk geld wilt hebben. En ja, als je dat wilt, dan kom je er op uit dat je de hele walvispopulatie in een keer over de kling jaagt. Rente is dus niet het probleem, maar hebzucht. En hebzucht is een gedragsding, een van de zeven hoofdzonden.

We komen nu op een belangrijk punt: mag ik dan niet zomaar alles nastreven wat mijn hartje begeert? Welke vrijheid heb ik hier? Laat ik het zo zeggen: als mijn ene buurman de hele wereld wil bezitten en mijn andere buurman wil hetzelfde, dan kan ik niet met beide rekening houden, ik zal minstens een van de twee moeten teleurstellen, en waarschijnlijk beide. Dus ja: als je de ander ook een plekje gunt op deze planeet, dan kan je niet zomaar alles willen hebben. En dat wat jij wel voor jezelf wilt hebben is ten diepste een vrijheid. Dus nu komen we uit bij de vraag wat dan vrijheid is. Er zijn vele definities van vrijheid en ik voeg gewoon de mijne toe, without further ado: vrijheid is als voorrang, het is geen recht maar een plicht. Welke plicht dan? Vanuit het perspectief van mijn analyse wordt dat dan heel eenvoudig: vrijheid is de plicht om te zorgen voor ons. En ons is dan in de eerste plaats jezelf en daarna ook voor de rest, alles en iedereen. Let op: deze definitie is viraal, nl: als ik vrij ben, dus als ik zorg voor ons, dan schep ik daarmee voor jou de mogelijkheid om ook te zorgen voor ons, dus om vrij te zijn. Deze definitie van vrijheid is hoe ik anarchisme begrijp: een anarchist is iemand die zelf zijn verantwoordelijkheid neemt, die schuift hij niet af op zijn meerdere. Dus als ik de gaskraan opendraai kun je mij daar op aanspreken, ik zal niet zeggen: befehl ist befehl. Zo bezien is verlicht anarchisme de oplossing voor onze crises.

Nu zullen jullie denken: dat kan helemaal niet op een schaarse planeet en mensen willen dat al helemaal niet. Daarover binnenkort meer.

Ik denk nog even terug aan tom en de wandelaar: uiteindelijk hebben tom en de handelaar een conventionele kapitalistische handelstransactie gesloten: de wandelaar betaalt tom 100 euro voor zij schoenen. Maar voor beide transactoren geldt dat ze hebben voldaan aan de premisse waar ik mee begon: ze hebben alle relevante belangen gewogen. En dat hebben ze samen gedaan, dat is veel leuker dan ieder apart.

eerste publicatie: nieuwe mensaberichten 071, jan 2020