Zo kun je degrowth ook framen: totalitair en ecomarxistisch. Ik kwam het tegen in een artikel in NRC van 11 augustus jl. Een goede vriend wees me er op toen het gepubliceerd werd en daarom kon ik het toen lezen. Nu zit het achter een betaalmuur, en eerlijk gezegd: laat het daar maar. Het voegt te weinig toe wat mij betreft. Laat ik hier uitleggen waarom ik dat zo zie.
Ten eerste begint ook dit artikel met de misvatting die ik in mijn vorige column opmerkte: Titel: Degrowth. Moet er een einde komen aan economische groei in rijke landen? Dat is de inzet van een aanzwellend debat onder economen. Herhaling uit mijn vorige column: degrowth gaat niet over een einde aan economische groei maar wel over onze belasting van onze planeet binnen de grenzen van onze planeet brengen. In het kielzog van die mindering komt binnen degrowth dan meteen de eerlijke verdeling van die belasting aan bod.
Het artikel is de weerslag van een interview dat journalist Wouter van Noort had met de economen Hans Stegeman (hoofdeconoom Triodos Bank) en Lex Hoogduin (emeritus hoogleraar RUG). Bovenstaande framing is van Hoogduin. Stegeman als hoofdeconoom van de duurzaamste bank ter wereld zit daar duidelijk anders in.
Het artikel begint met een voorstelbaar Voorbeeld: Wat als je koelkast stuk is en niemand hem kan of wil maken? Moet er een ‘recht op reparatie’ komen? Moet fabrikanten verplicht worden om onderdelen makkelijk vervangbaar te maken zodat de consument niet meteen een hele nieuwe koelkast hoeft te kopen? Moeten overheden de markt beteugelen om dat voor elkaar te krijgen, zoals de Europese Commissie wil doen?
Wat mij betreft draait het hele gesprek hier om. Pluim voor de journalist. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld ook voor smartphones. Hoe dom kunnen die apparaten wel niet zijn! Maar er is een circulair alternatief: de fairphone. Ik ben er destijds speciaal voor naar duitsland gereden (want in nederland uitverkocht), voor mijn dochters. Wat een gedoe toen ze kapot waren. Ik kon ze helemaal zelf repareren, erger nog: ik moest dat ook zelf doen, niemand die kon helpen. Dat doe ik dus niet meer. Het zal nu wel beter geregeld zijn hoop ik.
En dit is waar het om gaat denk ik. Hoogduin argumenteert (natuurlijk) dat de markt dit soort dingen zal oplossen. Het antwoord van Stegeman vind ik eigenlijk best gevaarlijk, Stegeman: Kijk naar fast fashion, de elektronica-industrie. Dat heeft niks meer met vrije keuze te maken, maar met het opwekken van nutteloze behoeftes die aantoonbaar voor niemand goed zijn. Stegeman schildert de consument af als een willoos slachtoffer van media, reclame en gemakzucht. Als ik terudenk aan mijn fairphoneavontuur heeft hij in dat laatste misschien wel gelijk, maar ik acht mijzelf verantwoordelijk en niet de fairphone. Le marché, c’est moi!
Maar dan. Dit vind ik wel het hoogtepunt van het interview, hopelijk heeft de journalist Hoogduin hier correct geciteerd. Ik hoop niet dat Hoogduin het werkelijk zo bedoeld heeft:
Hoogduin: Zelfs als we op een termijn van dertig, veertig jaar een catastrofe krijgen – ik denk dat dat bepaald niet vaststaat trouwens en dat het de vraag is wát een catastrofe precies is – maar stel dat het zo is. Dan zeg ik: dan kun je dat nu niet meer voorkomen. Je kunt er niets meer aan doen omdat de economie en het veranderende klimaat al een pad hebben gekozen dat niet snel genoeg meer is te keren. Wat je wel kunt doen is de samenleving zo weerbaar en adaptief mogelijk maken om met de gevolgen van klimaatverandering om te gaan. De mogelijkheden tot adaptatie tast je aan door de hele politieke en economische orde op het spel te zetten. Zelfs al lukt degrowth, dan is straks de operatie geslaagd maar de patiënt overleden.
Als ik Hoogduin goed begrepen heb zegt hij: als we verkeerd bezig zijn dan kunnen daar maar beter mee doorgaan omdat het toch al te laat is om te stoppen. Hoogduin geeft hier dus toe dat de markt dit probleem niet opgelost heeft. Ze is te laat en, erger nog, ze is zich er nog steeds niet bewust van. Ja, die markt (dat ben ik, dat zijn wij!) kan dat best regelen, als wij ons bewust zouden zijn van de implicaties van ons gedrag. Mijn idee is simpelweg dat onze bewustzijnsontwikkeling onze technologische ontwikkeling momenteel niet lijkt bij te houden.
Mijn overall gevoel is dat dit gesprek een manifestatie is van wat ik in Brussel meemaakte: het onderwerp is nog zo onbegrepen en daardoor ingewikkeld dat het de gesprekspartners niet lukt om elkaar echt te begrijpen.
eerste publicatie: nieuwe mensaberichten 113, okt 2023